Dawne oraz współczesne świąteczne zwyczaje i tradycje żywieniowe w Polsce.
Jednym z najpiękniejszych dni świątecznych w roku jest Wigilia Bożego Narodzenia. Najważniejszym momentem dnia wigilijnego jest uroczysta wieczerza, z którą związane są szczególne zwyczaje i obrzędy. Zgodnie ze zwyczajem kolację rozpoczyna się wraz z ukazaniem się na niebie pierwszej gwiazdy. Wigilia składała się z 12 dań, na pamiątkę apostołów, uczniów Chrystusa i w odniesieniu do liczby miesięcy w roku.
Wśród najbardziej popularnych dań na wigilię wymieniano: barszcz z uszkami, kapustę z grzybami, pierogi z kapustą i grzybami, makowiec i piernik, smażonego karpia i śledzie w oleju oraz tradycyjny kompot z suszu.
Przekazywane z pokolenia na pokolenie receptury, zwyczaje żywieniowe, technologie wyznaczają tożsamość danego regionu.
Po podzieleniu się opłatkiem i złożeniu życzeń zasiadano do stołu, aby spróbować wszystkich potraw wigilijnych, co według przesądów miało zapewnić pożywienie na kolejny rok. Jadłospis wigilijny ma być postny, bez mięsa i tłuszczów zwierzęcych, a dawniej nawet bez nabiału i słodyczy, ale dość obfity. Wszystkie posiłki przyrządzano na oleju, oliwie lub maśle. Magiczne składniki wieczerzy (mąka, miód, mak) miały zapewnić dobro i pomyślność, przypisywano im znaczenie symboliczne.
Dawniej w skład Wigilii wchodziły potrawy przygotowywane ze wszystkich płodów ziemi, głównie dania zbożowe, z mąki i kasz, z warzyw i owoców, orzechów, miodu i grzybów, aby nie zabrakło pożywienia w gospodarstwie przez kolejny rok.
Symboliczne znaczenie potraw wigilijnych.
Opłatek: symbol zgody (braterstwa) i jedności, dzielenie się opłatkiem odwołuje się do symbolicznego gestu dzielenia chleba, oznacza wybaczenie
Zboża: w formie ziarna, mąki, wypieków, miały zapewnić pomyślność w nowym czasie
Ryby: utożsamiane były z chrztem, zmartwychwstaniem i nieśmiertelnością, symbolem płodności i odradzania się życia, wolności, symbol chrześcijaństwa
Kapusta: symbol wszelkiej roślinności, chroni od złego, a potrawy z niej przyciągają dostatek
Grzyby: Wg wierzeń ludowych miały ułatwić nawiązanie kontaktu ze światem zmarłych, uchodziły za pożywienie niezwykłe, wykradzione z „innego świata”.
Mak: symbol snu i łączności ze światem zmarłych ze względu na właściwości.
Miód Efekt pracy pszczół, owadów należących do Boga, zapewniał łączność człowieka z siłami nadprzyrodzonymi, stanowił dar ofiarny, symbol dobrobytu.
Jabłka: symbol miłości, zdrowia, pokoju, zgody, nieśmiertelności, wiecznej młodości, odkupienia; zjedzone w czasie wigilii pozwalały na uniknięcie bólu gardła w nadchodzącym roku
Gruszki: Uchodziły z magiczne lekarstwo na przedłużenie życia i szczęście, dostatek Śliwki Wierzono, że odpędzają złe moce i są środkiem na długowieczność.
Orzechy: Spożywane w czasie wigilii miały zapewnić dobrobyt i zapobiegać bólowi zębów
Przygotowała na podstawie źródła Ewa Ołubiec-Opatowska, Ewa Czarniecka-Skubina Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Żywieniowe tradycje świąteczne – dawniej i współcześnie. ZNUV 2017;54(3); 74-89 Dietoterapeuta mgr Lesya Sowińska – specjalista Gabinetu Odnowy Biologicznej CM ARNICA
